آموزش مهارت‌های زندگی و اعتیاد (بخش دوم)

اثربخشی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی

مهارت‌های شناختی-رفتاری در برنامه آموزش مهارت‌های زندگی به کمک ترکیبی از تمرینات آموزشی، بیانی، رفتاری، بازخوردی، تقویت اجتماعی و تمرین مستمر در قالب تکالیف رفتاری ارائه می‌شود.

چکیده

برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، مهارت‌های اجتماعی و فردی مربوط به مقاومت در برابر وسوسه مصرف مواد مخدر را آموزش داده و شایستگی‌های فردی و جمعی را افزایش می‌دهد. در این مطلب به بررسی کلی مبانی نظری برنامه آموزش مهارت‌های زندگی می‌پردازیم و اجزای اصلی و روش‌های این برنامه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

یافته‌های حاصل از بیش از دو دهه تحقیق و ارزیابی، از جمله نتایج مطالعات انجام‌شده در مورد اثربخشی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی در مقیاس کوچک و بزرگ در جمعیت‌های مختلف نوجوانان نشان می‌دهد که این برنامه بر کاهش مصرف سیگار، الکل و ماری‌جوانا و همچنین در کاهش مصرف چندگانه مواد مخدر غیرمجاز اثربخش بوده است و آثار پیشگیرانه آن تا پایان دوران دبیرستان پا بر جا باقی می‌مانند. (دپارتمان کودک و نوجوان)

البته لازم به ذکر است که برای درک مکانیسم میانجی‌هایی که در اثربخشی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی مؤثر هستند نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد. همچنین در مورد راه‌های گسترش استفاده از برنامه آموزش مهارت‌‌های زندگی در مدارس به تحقیقات بیشتری نیاز است.

روش‌های برنامه آموزش مهارت‌های زندگی

برای اجرای برنامه آموزش مهارت‌های اجرای، مواد درسی استانداردی به شرح دروس دانش‌آموزان اضافه شده است که شامل کتابچه راهنمای معلمان و دانش‌آموزان مخصوص هر سال تحصیلی است. کتابچه راهنمای معلمان شامل طرح درس‌های مفصلی است که اهداف و مقاصد کلی هر جلسه را شرح می‌دهد. کتابچه راهنمای دانش‌آموزان نیز محتوا و فعالیت‌های مربوط به تمرینات کلاسی، تکالیف منزل و کتاب‌های مرجع را معرفی می‌کند.

برنامه آموزش مهارت‌های زندگی مخصوص دانش‌آموزان دبیرستانی نوبت اول و دوم طراحی شده است و شامل یک دوره ۱۵جلسه‌ای (هر جلسه ۴۵ دقیقه) است. در سال نخست دبیرستان مطالب کلی آموزش داده می‌شوند و در سال‌ دوم و سوم این مطالب تقویت خواهند شد.

در سال دوم یک دوره ۱۰جلسه‌ای و در سال سوم یک دوره ۵جلسه‌ای کافی خواهد بود. می‌توان یک دوره اختیاری پیشگیری از خشونت را نیز به دوره‌های فوق افزود که برای تدریس این موضوع در هر سال، دو یا سه جلسه کافی خواهد بود.

دوره‌های آموزش مهارت‌های زندگی براساس تکنیک‌های آموزش مهارت‌های شناختی-رفتاری تدریس خواهد شد که در آنها بحث‌های کلاسی آزاد و شیوه‌های سنتی آموزش با هم ترکیب می‌شوند. بحث گروهی و تمرین مهارتی بهترین شیوه تسهیل آموزش در این دوره‌هاست، هرچند روش سنتی آموزش برای برخی از محتواها بیشتر جوابگوست.

از آنجایی که بیشترین تأکید در آموزش مهارت‌های زندگی بر مدیریت خود، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های مقاومت در برابر مصرف مواد مخدر است، مهم‌ترین شیوه آموزشی مهارت‌آموزی است. مهارت‌های شناختی-رفتاری در برنامه آموزش مهارت‌های زندگی به کمک ترکیبی از تمرینات آموزشی، بیانی، رفتاری، بازخوردی، تقویت اجتماعی و تمرین مستمر در قالب تکالیف رفتاری ارائه می‌شود.

آموزش مربیان این دوره‌ها از طریق کارگاه‌های کوچک یک یا دوروزه برای آشنایی با برنامه‌های پیشگیری و ایده اساسی آنها و همچنین آموزش روش‌های کار با دانش‌آموزان در یادگیری و تمرین مهارت‌های مورد نیاز انجام می‌شود. آموزش مربیان برای اجرای موفقیت‌آمیز برنامه ضروری است.

شواهد اثربخشی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی

 در بیست سال گذشته، مطالعاتی که برای ارزیابی اثربخشی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی انجام شده‌ است به‌طور مستمر نشان‌دهنده تأثیرات مثبت رفتاری این آموزش‌ها در کاهش مصرف الکل، سیگار و سایر مواد مخدر در مقیاس کوچک و بزرگ هستند.

تمرکز این ارزیابی‌ها در درجه نخست بر مصرف سیگار در کوتاه‌مدت بوده است. این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که رویکرد آموزشی پیشگیرانه به‌طور مؤثر مصرف سیگار را در میان دانش‌آموزانی که در این دوره‌ها شرکت کرده بودند کاهش داده است. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در دانش‌آموزانی که پس از سال نخست، دوباره این آموزش‌ها را دیده‌اند، کمتر از کسانی که فقط یک سال در این دوره‌هاش شرکت کرده‌اند، به سراغ مواد مخدر رفته‌اند.

تحقیقات و ارزیابی‌هایی که بر تأثیرات بلندمدت این آموزش‌ها بر کاهش مصرف مواد مخدر تمرکز کرده‌اند نشان می‌دهند که برنامه آموزش مهارت‌های زندگی در جوامع اقلیت درون شهرهای بزرگ پس از سه سال آموزش در نوبت اول دبیرستان باعث کاهش قابل توجه مصرف سیگار، ماری‌جوانا و الکل شده است.

بیشترین میزان پیشگیری در دانش‌آموزانی دیده می‌شود که کامل‌ترین و طولانی‌ترین دوره آموزشی را طی کرده‌اند و این کاهش مصرف حتی در میان گروه‌های پرخطر و دانش آموزان دختر نیز تأیید شده است و در برخی موارد شروع مصرف مواد مخدر را تا پنجاه درصد کم کرده است.

علل و مکانیسم تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی

 آموزش مهارت‌ها و شایستگی‌ها چگونه باعث کاهش مصرف مواد مخدر و تقویت مکانیسم دفاعی نوجوانان می‌شود؟ مهارت‌ها و شایستگی‌ها اثرات محافظتی دارند. تحقیقات نشان داده‌اند تقویت تأثیرات اجتماعی، افزایش مهارت‌های فردی و جمعی و تقویت ویژگی‌های روانی باعث تقویت سلامت روان و کاهش تجربه مثبت و مزایای اجتماعی مصرف مواد مخدر می‌شوند و قدرت فرد را برای رد کردن پیشنهاد مصرف افزایش می‌دهند.

سلامت روان با کاهش مصرف مدام مواد مخدر رابطه مستقیم دارد و در اشتیاق به افزایش شایستگی‌های فرد نیز مؤثر است. هرچه شایستگی‌ها و مهارت‌های فرد بیشتر شوند نیاز کمتری به مزایای اجتماعی مصرف مواد مخدر حس می‌کند و امکان اینکه در آینده به مصرف مواد مخدر رو بیاورد نیز کمتر می‌شود.

البته در برخی موارد مطالعات نشان داده‌اند که اگر تأثیرات و مزایای اجتماعی مصرف مواد مخدر به‌حدی باشد که شایستگی‌ها و مهارت‌های زندگی نتوانند باعث شوند نوجوانان از به دست آوردن آن مزایا چشم بپوشند، آموزش مهارت‌های زندگی و روش‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر تأثیر چندانی نخواهند داشت.

اما به‌طور کلی آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند تأثیر مهمی در افزایش دانش و بهبود رویکرد فرد، تقویت حس قاطعیت در رد کردن مواد مخدر، توانایی نه گفتن، قدرت ریسک‌پذیری، کنترل خود، مدیریت اضطراب،‌ تصمیم‌گیری و حل مسئله داشته باشد.

در بیشتر موارد الکل به‌عنوان ماده‌ای شناخته می‌شود که دروازه ورود به مصرف سایر مواد مخدر است اما در مواردی می‌توان مشاهده کرد که سیگار ماده‌ای است که باعث می‌شود فرد نخستین بار مواد مخدر غیرقانونی را تجربه کند و از سیگار کشیدن به مصرف سایر مواد منتقل شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند برنامه آموزش مهارت‌های زندگی باید به‌طور همزمان به پیشگیری از مصرف چندین ماده مخدر تمرکز کند که می‌توانند دروازه ورود به مواد مخدر خطرناک‌تر باشند.

مزیت اصلی افزایش شایستگی فرد در پیشگیری از مصرف مواد مخدر این است که فرد مهارت تطبیق خود با زندگی را افزایش می‌دهد. این مهارت مزایای فراوانی دارد و نوجوانان به کمک آن می‌توانند با چالش‌های زندگی روزمره مواجه شوند، بدون اینکه به سمت مصرف مواد مخدر کشیده شوند.  

جمع‌بندی

مصرف الکل، سیگار و سایر مواد مخدر مشکلی جدی در میان نوجوانان است. هدف اصلی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوانان، پیشگیری از روی آوردن آنها به مصرف مواد مخدر است. این برنامه بر خطرات و عوامل پیشگیرانه مربوط به مصرف مواد مخدر تمرکز دارد و مهارت‌های مقاومت اجتماعی در برابر وسوسه مصرف مواد را آموزش می‌دهد.

برنامه آموزش مهارت‌های زندگی روشی پیشگیرانه، مؤثر و ابتدایی است‌ که علاوه بر مهارت‌آموزی، شایستگی‌های فردی و جمعی نوجوانان را نیز افزایش می‌دهد. یافته‌های حاصل از دو دهه اجرای این برنامه نشان می‌دهند که این آموزش‌ها تأثیر مثبت و مستمر رفتاری در کاهش مصرف الکل، سیگار و سایر مواد مخدر در میان نوجوانان داشته است.

در این برنامه، افزایش شایستگی‌های فرد نقش مهمی در کاهش رفتارهای منفی دارد. در مقاله «آموزش مهارت‌های زندگی و اعتیاد (بخش نخست)» به تعریف و ویژگی‌های اصلی این برنامه پرداخته‌ایم. نظر خود را درباره این برنامه آموزشی در کامنت برای ما بنویسید.

نویسندگان: گیلبرت بوتوین (Gilbert J. Botvin) و کنت گریفین (Kenneth W. Griffin)

منبع: The Journal of Primary Prevention، شماره ۲۵، اکتبر ۲۰۰۴

مترجم: بهناز دهکردی

در دنیای کسب‌وکار امروز، تحصیلات دانشگاهی برای حفظ ارزش شما به‌عنوان نیروی کار بااستعداد و کارآمد کافی نیستند. برای‌ اینکه مزیت رقابتی شخصی خود را حفظ کنید، باید بر آموزش مستمر و مادام‌العمر خود سرمایه‌گذاری کنید. خانواده بزرگ مجتمع فنی تهران هرساله به هزاران نفر کمک می‌کند تا در مسیر شغلی خود پیشرفت کنند.

اگر شاغل هستید و وقت ندارید در دوره‌های آموزشی حضوری شرکت کنید، مجتمع فنی تهران گزینه‌هایی عالی برای آموزش مجازی، آنلاین، آفلاین و ترکیبی ارائه می‌دهد. با شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت مجتمع فنی تهران و دریافت مدارک معتبر و بین‌المللی می‌توانید با اعتماد به نفس مسیر ترقی را طی کنید و در سازمان خود به مهره‌ای ارزشمند تبدیل شوید.