تجارت متقابل مجموعه‌ای از روش‌های تجاری است که در آن صادر کننده یا وارد کننده تعهد می نماید در ازای کالا یا خدمات صادره به کشور خریدار (یا وارده از کشور فروشنده) کالا یا خدماتی را به ارزش کل معامله یا بخشی از آن خریداری (یا صادر) نماید. در کشور های کمتر توسعه یافته، فشار های اقتصادی همراه با گرایشات توسعه صنعتی (شبه مهندسی - مونتاژ)  این کشور را وادار به تقاضا برای تجارت متقابل کرده است. خصوصیات این گرایش آن است که از تولیدات کشاورزی  و مواد خام به سوی کالاهای سبک صنعتی، مواد شیمیایی و ماشین آلات روی آورند.

مزایا و معایب تجارت متقابل به شرح ذیل می باشد.

   مزایا

1-   مقابله با مشکل عدم تعادل در تراز پرداختها

2-   متنوع کردن اقلام صادراتی

3-   صرفه جویی ارزی

4-   افزایش اشتغال

5-   حفظ سطح واردات لازم برای توسعه

6-   بازاریابی برای محصولات سنتی

7-   گریز از قیمت ها و سهمیه های تجاری

(بازرگانی بین الملل)

    معایب

    1-طولانی بودن زمان انجام معاملات

    2 -محدودیت در انتخاب منابع عرضه

   3-پایین بودن کیفیت  کالای مورد معامله

   4-بالا بودن هزینه معامله

   5-غیر واقعی بودن قیمت ها

 

  روش های تجارت متقابل

معاملات دو جانبه CLERING  ,  BARTER

1-   جبرانی کامل FULL COMPENSATION

تسویه بدون تعیین ارزش کالا

در اینگونه معاملات  فروشنده یا صادرکننده در ازاء کالای که به طرف دیگر می دهد صد در صد کالا دریافت می کند.

این مبادلات  به تسویه با کالا یا VALUE IN GOODS معروف می باشند.

در قرار دادها ی منعقده باید به موارد ذیل توجه نمود:

1-   شرایط مبادله کالاها در یک قرارداد تنظیم می شود.

2-   این معملات  قابل واگذاری به به اشخاص ثالث نمی باشد.

تسویه با تعیین ارزش کالا

در اینگونه معاملات خریدار همانند مورد قبلی در ازاء دریافت کالا تسویه بدهی خود را تماما با کالا انجام می دهد . اما ارزش کالاهای دو طرف با ارز مورد توافق مبادله می شود. نوع ارز به توافق آنها بستگی دارد.

شرایط لازم در معاملات تسویه نقدی به شرح ذیل می باشد.

1-   مبادله کالاها در یک قرار داد تنظیم می شوند.

2-   ارزش کالاها ی دو طرف به ارز توافق شده  ملاک عمل خواهد بود.

3-   این معاملات قابل واگذاری به اشخاص ثالث نمی باشد.

درصد جبرانیPARTIAL COMPENSATION

در این گونه معاملات بخشی از بهای کالا بصورت کالا و بخشی دیگر  بصورت نقدی و با ارز توافق شده پرداخت می گردد.

در این گونه معاملات موارد ذیل رعایت می شود.

1-   شرایط مبادله در یک قرارداد واحد گنجانیده  می شوند.

2-   ارزش کالا به ارز مورد توافق صورت خواهد گرفت

3-   تعهدات طرفین  قابل واگزاری به اشخاص ثالث می باشد.

4-   قسمتی از ارزش کالاها یصورت نقدی پداخت می شود.

 

معاملات سه جانبه: (TRIANGULAR COMPENSATION)

معاملات سه جانبه  درخصوص کالای مورد تقاضا در بازار (WITH HARD CURRENCY GOODS)

در این گونه  معاملات  فروشنده الف کالای مورد تقاضا ی خریدار ب را برای وی ارسال می کند  ولی بهای کالا را به ارز مطالبه می کند . خریدار ب با توجه به شرایط کشورش قادر به تامین ارز و ارسال آن برای فروشنده الف نمی باشد  اما خریدار ثالثی ج در کشوری دیگر  مایل به خرید کالاهای وی به صورت ارزی می باشد در این صورت خریدار ب کالای مورد نیاز خریدار ج را ارسال و در عوض وی بهای کالا را به ارز  برای فروشنده  الف ارسال خواهد کرد.

با این روش هم فروشنده الف و هم خریدار ب که هر دو کالای مورد نیاز بازار خود را در اختیار دارند ، آنها را بفروش می رسانند و خریدار ج به کالای مورد درخواست خود می رسد و نهایتا  فروشنده  الف ارز مورد نیاز خود را بدست خواهد آورد.

معاملات سه جانبه  درخصوص کالای دارای بازار ضعیف (WITH WEAK CURRENCY GOODS)

گردش کار اینگونه معاملات  مانند حالت قبل  می باشد ،با این تفاوت  که در این حالت خریدار ب  امکان ارائه کالا  های مورد نیاز بازار را در اختیار  ندارد، بلکه کالاهای وی  از بازار ضعیفی بر خوردار است . به همین خاطر خریدار ج  در کشور ثالث ارز کمتری را به ازائ آن خواهد پرداخت.

اینگونه معاملات مشابه معاملات سه جانبه  با کالای ضعیف است اما خریدار ج در قبال پرداخت بهای کالایی که از خریدار ب دریافت کرده ارز قوی و معتبر در اختیار ندارد.

در حالیکه متعهد  است به فروشنده  الف  ارز قوی پرداخت کند ، برای حل این مشکل ارز ضعیف  خود را با یک  معامله گر ارز ( صراف ) معامله میکند وارز قوی حاصله را به فروشنده  الف پرداخت می کند.

 

همکاری صنعتی: (BUY BACK)

در این روش یک طرف ماشین آلات ، دانش فنی ، تاسیسات و امکانات  تولید یک محصول  را در اختیار  طرف دیگر قرار می دهد. طرف دیگر که دارای امکانات بالقوه برای راه اندازی و تاسیس کارخانه در کشور خود می باشد تعهد می کند. پس از  بهره برداری جهت باز پرداخت  بهای ماشین آلات و امکانات دیگری که از طرف اول  گرفته است  برای دوره زمانی معینی تمام  یا بخشی از تولیدات را برای وی ارسال و با دستور  او در بازار جهانی عرضه و بهای آن را به وی پرداخت نماید.

معاملات بای بک  اصولا در دو قرار داد جداگانه تنظیم می شود. موضوع قرار داد اولیه تحویل ماشین آلات  ، تجهیزات ، امتیاز تولید ، دانش فنی ، مواد اولیه و همکاریهای فنی  می باشد.

موضوع قرارداد دوم نحوه باز پرداخت  و زمابندی  تسویه حساب  و جزئیات  مربوط به مسائل مالی و قیمت گذاری محصول تولیدی و موارد  مرتبط با آنها خواهد بود.

معاملات بای بک به دلیل نحوه مبادلات از پیچیدگی های فراوانی برخوردار است.

زمان این معاملات معمولا طولانی وگاهی از شروع  تا تسویه کامل ممکن است به بیش از بیست سال زمان بر باشد. اساسی ترین مشکلات در عقد این معاملات  چگونگی تقویم ارزش تاسیسات و ماشین آلات ، بهره و سود قابل انتظار طرفین ، تغییرات  نرخ ارز مورد توافق در طول دوران پروژه ، چگونگی قیمت گذاری محصول  تولیدی و مقررات صادرات  و واردات  دو کشور  بویژه کشور طرف دوم می باشد. به همین خاطر انعقاد اینگونه  قراردادها قاعدتا مستلزم دقت بیشتر و دارا بودن تخصص های مالی و بازرگانی بالایی خواهد بود.

    

نويسنده :

نوید تکشی

كارشناس ارشد بازرگاني بين الملل

دارای مدرک MBA ( گرايش بازاريابي ) از دانشگاه تهران

مشاور و مدرس امور بازرگانی بین الملل

مجتمع فنی تهران